Hoe vervang je de man die Ajax hoogstpersoonlijk transformeerde van een semi-profclub naar een excellerende Europese topclub? Dat is een vraag die vele Ajax-watchers zichzelf zullen hebben gesteld bij het vertrek van Rinus Michels. Een zwaardere erfenis was bijna niet voorstelbaar voor de nieuwe Ajax-trainer. De club kon zich bij de start van het seizoen 1971/1972 Europees kampioen noemen. Op 2 mei 1971 had Michels zijn Ajacieden naar de Europa Cup-zege op Panathinaikos gecoacht. De winst van de belangrijkste Europese trofee was het nieuwste hoogtepunt in de clubhistorie. De Amsterdamse succestrainer vond een nieuwe uitdaging bij FC Barcelona.
Wereldster Cruijff
Ajax vertrouwde de ijzersterke en uitgebalanceerde selectie - met wereldster Johan Cruijff op de toppen van zijn kunnen - toe aan Stefan Kovacs. De kleine Roemeen was international én bondscoach van zijn land geweest en gold als een ervaren trainer-coach. Niet alleen op het veld streefde Kovacs het hoogste na. Ook in zijn vorige leven als belastinginspecteur. Vol trots vertelde Kovacs dat hij de jongste belastinginspecteur van Roemenië was geweest.
Het kolonelsregime dat het toen nog streng-communistische Roemenië leidde, gaf hem toestemming om twee jaar in Nederland trainersarbeid te verrichten. Ajax’ keuze voor Kovacs bleek een schot in de roos. Na zes loodzware jaren onder de zeer veeleisende en altijd op discipline hamerende Michels snakten de Ajacieden naar meer vrijheid. ''Ajax is nu al een edelsteen. Ik zal proberen er in de komende twee jaar een mooie diamant van te maken", sprak Kovacs beeldend bij zijn aantreden in Amsterdam in de zomer van 1971.
De Roemeen vond discipline belangrijk, maar had ook oog voor andere zaken. Ajax leerde Kovacs al snel kennen als een optimistisch en beminnelijk mens. Een vakman met humor. Een vakmanschap dat met enorm veel inzet werd beleden. De Ajacieden liepen al snel weg met hun in het Duits communicerende nieuwe baas. Ook omdat Kovacs de teugels meer liet vieren dan zijn genadelozere voorganger.
De Treble
Ajax presteerde het onmogelijk geachte onder de nieuwe hoofdtrainer. Het voetbal was nóg mooier en de successen waren zelfs nóg talrijker. Kovacs besloot zijn eerste seizoen als hoofdtrainer in De Meer (1971/1972) met de Treble: de winst van de landstitel, KNVB Beker én prolongatie van de belangrijkste Europa Cup. De gepolijste edelsteen was een flonkerende diamant geworden. Kovacs is samen met Guus Hiddink (in 1988 met PSV) nog altijd de enige trainer die met een Nederlandse club de Treble won.
''De overgang van Michels naar Kovacs was perfect’’, keek Gerrie Mühren ooit terug. ''Dat kon niet beter. Van discipline naar pure vrijheid. De discipline zat nog wel in ons uit de tijd van Michels. Maar door die vrijheid onder Kovacs werden we nog creatiever. Bovendien was Kovacs zo’n aardige man, dat je voor hem drie stappen meer wilde doen. We gingen voor hem door het vuur.’’
Wereldkampioen
Ajax had na de eerste Europese triomf in 1971 afgezien van de strijd om de Wereldbeker, een strijd die steevast uitliep op een slagveld. Na de tweede Europa Cup-winst in 1972 durfde de Amsterdamse club de uitdaging wel aan. Wat velen in de voetbalwereld vermoedden werd vervolgens werkelijkheid. De Zuid-Amerikaanse kampioen Independiente werd over twee duels geklopt. 'Diamant Ajax' was nu ook officieel wereldkampioen.
''We hadden natuurlijk ook gewoon een heel goede ploeg, daar had bijna iedere trainer wel prijzen mee gewonnen denk ik’’, relativeerde John Rep het aandeel van de trainer in de succesvolste Ajax-periode ooit in Ajax Life. ''Kovacs heeft het na Ajax ook nergens zó goed gedaan.’’ Toch had ook Rep, die in de return tegen Independiente twee keer scoorde, een zwak voor de aimabele Roemeen. Kovacs overleed op 11 mei 1995 op 74-jarige leeftijd en toonde zich tot aan zijn dood een waardig Ajax-ambassadeur in binnen- en buitenland. ''Ik vond het een mooi ventje. Hij klikte ontzettend goed met de spelers en paste goed bij de groep. Kovacs combineerde tactische kennis met veel humor. Hij vond mij ook een lief jochie. Als ik sliep, haastte hij zich er altijd bij te zeggen.’’
Succesvolste Ajax-coaches
Na twee seizoenen en zeven hoofdprijzen - een score waarmee Kovacs met Michels (8) en Louis van Gaal (11) de top-drie van succesvolste Ajax-coaches vormt - nam de oefenmeester uit het Oostblok afscheid. Ajax en de coach wilden wel langer door, moest Kovacs onverbiddelijk terug naar Roemenië. Misschien was het ook wel mooi geweest zo. De selectie was na die ongekende successen een tikkie verzadigd geraakt, wellicht zelfs een beetje uitgekeken op de coach. Desondanks bekroonde Ajax het laatste seizoen van Kovacs met de winst van de derde Europa Cup. De Trilogie was voltooid.
Dat iedereen bij Ajax Kovacs als mens zeer waardeerde, bleek wel uit het afscheid dat hij na het seizoen 1972/1973 kreeg. Naast bloemen en mooie woorden bedankte Ajax zijn succestrainer, die altijd op de fiets naar De Meer kwam, met een gloednieuwe Renault 15TL. Kovacs schonk zijn fiets aan Johnny Holshuijsen, de topscorer van de Ajax-jeugdopleiding. De geste maakte Kovacs nóg populairder dan hij toch al was in Amsterdam.
